Prawdopodobnie istnieje tyle stylów zarządzania, ile jest pomysłów na prowadzenie biznesu. Każdy manager ma swoją koncepcję. Wyjątkowe jakby się mogły wydawać, we wszystkich typach zarządzania można dostrzec pewien schemat oparty na wyróżniających je cechach. Mimo iż techniki managerskie są zazwyczaj specyficzne dla danej organizacji, to koniec końców wszystkie sprowadzają się do tego, w jaki sposób przekazywane są informacje. W zależności od celów czy struktury organizacyjnej dobrze jest przyjąć odpowiednią taktykę, co tylko dowodzi, że styl zarządzania jest elastycznym narzędziem, które warto dostosować do panujących warunków. Ostatecznie sposób zarządzania zespołem jest głównym motorem wspólnego sukcesu.
Czym jest styl zarządzania?
W tym artykule omówimy trzy główne style zarządzania wraz z ich podtypami. Najczęściej praktykowane postawy managerskie obejmują styl autokratyczny, demokratyczny i laissez-faire (inaczej liberalny). Zaproponowana poniżej typologia jest dość ogólna, jednak stwarza podstawy do omawiania kolejnych stylów o bardziej zdefiniowanych charakterach.
Zanim przejdziemy do omawiania poszczególnych typów, zacznijmy od podstaw. Spróbujmy odpowiedzieć na pytanie, czym tak naprawdę jest styl zarządzania i jak można go zdefiniować? Możemy założyć, że zarządzanie opiera się na konkretnych technikach biznesowych i zasadach organizacji wspieranych przez managera zmotywowanego do osiągania wyznaczonych celów. Składa się na nie właściwe planowanie, zarządzania zasobami oraz umiejętność podejmowania decyzji. Sposób, w jaki wspomniane czynności są wykonywane, to nic innego niż styl zarządzania. Metoda, z której skorzysta manager, zależy od szczebla, typu organizacji, ale również od dominujących cech charakteru danej osoby. W końcu managerowie to też ludzie, jak my wszyscy. Teoretyczny wstęp mamy za sobą, więc przejdźmy do rzeczy.
Trzy główne style zarządzania
Bez znaczenia pozostaje, ile poradników biznesowych czy studium przypadków przeanalizujesz, gdyż ostatecznie wszystkie metody zarządzania sprowadzają się do trzech głównych typów: autokratycznego, demokratycznego i laissez-faire, czyli liberalnego. Przyjrzymy się im jeden po drugim, by móc zdefiniować ich cechy oraz zastosowanie. Jak już wspominaliśmy, zarządzanie to elastyczna dziedzina, więc warto znać wszystkie opcje, by móc dopasować swoje podejście do konkretnego środowiska i okoliczności.
Autokratyczny styl zarządzania
Prawdopodobnie najbardziej znany typ. Nie wymaga rozwiniętych umiejętności ani wiedzy z dziedziny efektywnej komunikacji. Według tego podejścia manager jest główną osobą decyzyjną i nie bierze pod uwagę cudzych rad ani opinii. Decyzje opierają się na osobistym osądzie sytuacji oraz przekonaniach managera, natomiast wiedza i doświadczenie zespołu schodzą na dalszy plan. Ten styl sprawdza się w organizacjach, gdzie podstawą zarządzania jest hierarchia, decyzje zapadają na wyższym szczeblu i są komunikowane pracownikom odgórnie, nie pozostawiając miejsca na dyskusję. Autokratyczny styl to również najbardziej kontrolujący sposób zarządzania, gdzie, jak w Panoptykonie, każdy podlega nieustającemu nadzorowi i mikromanagementowi. Rzecz jasna ten sposób zarządzania nie wpływa korzystnie na motywację pracowników, nie sprzyja też ich rozwojowi. Dla ambitnego specjalisty będzie to równia pochyła, jednak autorytarne przywództwo jest doceniane przez niesamodzielnych pracowników, którzy potrzebują jasno zdefiniowanych zadań, a nadzór bywa ich głównym motywatorem. Autokratyczny styl zarządzania, przykry i demotywujący dla większości osób, które miały z nim do czynienia, działa zaskakująco dobrze w czasie kryzysu i wprowadzania zmian, gdy decyzje muszą być podejmowane szybko i stanowczo. Mając jednak na uwadze wszystkie zalety i wady autokratyzmu, najlepiej używać go tak rzadko, jak to tylko możliwe.
Na pewnym etapie swojej kariery manager autokrata może zechcieć zmienić swoje podejście, by zacząć być postrzeganym jako autorytet godny poszanowania. Jeśli autorytatywnemu stylowi zarządzania towarzyszą managerskie umiejętności, może okazać się całkiem efektywny. Autokratyczny kierownik wymaga i oczekuje podporządkowania, podczas gdy manager autorytatywny będzie motywował zespół do osiągnięcia wspólnego celu dzięki pewności siebie oraz rozwiniętej inteligencji emocjonalnej. Za sprawą takiego podejścia autorytet biznesowy wyznacza kierunek i wizję swojemu zespołowi, ale nie narzuca mu swojej woli.[1]
Kolejnym typem zarządzania wywodzącym się autokratycznego modus operandi jest styl perswazyjny lub protekcjonalny. W dużej mierze pokrywa się on z autokratycznym stylem, jednak dużo większy nacisk kładzie na angażowanie zespołu. Perswazyjny manager nadal podejmuje każdą decyzję, jednak jest zdecydowanie bardziej otwarty na wnioski i pytania ze strony swoich pracowników. Lider używający tego stylu może być postrzegany jako figura ojca, protekcjonalny, ale wciąż potrafiący przekonać swoich pracowników, że decyzje, które podejmuje, leżą w dobrym interesie całego zespołu. Pomimo manipulacyjnego charakteru perswazyjnego managementu, kierownik jest w stanie zdobyć zaufanie pracowników właśnie dzięki temu, że decyzje przez niego podejmowane mają służyć wspólnemu dobru. Podejście to przynosi dobre efekty przy zarządzaniu dużymi zespołami nisko wykwalifikowanych pracowników, którzy doceniają fakt, że ktoś zajmuje się podejmowaniem decyzji i przydzielaniem zadań.
Styl eksploatacyjny jest ostatnim i zarazem najmniej przyjaznym pracownikom rodzajem zarządzania czerpiącym z autokratycznego sposobu myślenia. Manager kierujący się takim podejściem żeruje na pracy zespołu wyłącznie dla własnego interesu. Zazwyczaj przyjmuje to formę eksploatacji opartej na egoistycznych pobudkach, manipulacji czy przypisywaniu sobie cudzych zasług. Trudno wyobrazić sobie przykład, gdzie takie podejście mogłoby przynieść korzyści zespołowi czy firmie.
Demokratyczny styl zarządzania
Bycie managerem rozważnym i potrafiącym zaangażować innych, który nie tylko tworzy więź z zespołem, ale też wzbudza respekt, wymaga zestawu wysokich umiejętności, ale też uważności. Demokratyczny styl zarządzania charakteryzuje kierownictwo, które aktywizuje swoich pracowników i liczy na ich wkład w podejmowaniu decyzji. Partycypacyjny charakter stylu demokratycznego zachęca do wymiany pomysłów i wzmacnia komunikację między managementem a zespołem. Bycie częścią procesu decyzyjnego jest budującym doświadczeniem i wpływa pozytywnie na zaangażowanie pracowników. Opinia zespołu jest cennym wkładem w procesie, jednak, w dalszym ciągu, pełną odpowiedzialność za podjęte decyzje ponosi manager. Oprócz oczywistych zalet, które wnosi demokratyczny styl zarządzania, istnieje kilka mankamentów, o których warto pamiętać. Metoda ta wymaga czasu, z uwagi na to, że podejmowanie decyzji staje się w tym przypadku procesem i obejmuje więcej niż jeden punkt widzenia, który trzeba rozważyć.
Jedną z wariacji na temat stylu demokratycznego jest konsultacyjny lub inaczej partycypacyjny typ zarządzania. Zachowując autorytet i ostateczną decyzyjność, lider angażuje pracowników w podejmowanie decyzji. Dzięki temu wzmacnia pewność siebie swoich specjalistów oraz buduje wzajemne zaufanie. Podejście to pozwala zespołowi odczuć, że ich wkład ma znaczenie, co przekłada się na ich motywację do pracy. Kadra managerska, która jest otwarta na opinie i uwagi ze strony swoich doświadczonych pracowników, częściej podejmuje świadome i trafne decyzje. Konsultacyjny styl zarządzania może jednak wydawać się trudny do przyjęcia dla pracowników, którzy wcale nie chcą brać udziału w podejmowaniu decyzji.
Idąc dalej, w kierunku bardziej zaawansowanych strategii zarządzania, napotykamy model transformacyjny. Według tego stylu głównym celem zarządzania jest motywowanie pracowników do rozwoju, a finalnie do samodzielnego podejmowania przez nich decyzji. W modelu transformacyjnym manager pełni rolę nauczyciela wspierającego wzrost kompetencji zespołu, dając jego członkom autonomię względem powierzonych zadań oraz niezależność w podejmowaniu świadomych decyzji. Przywództwo transformacyjne wzmacnia poczucie przynależności do projektu, co sprzyja silnemu poczuciu odpowiedzialności za powierzone zadanie. Styl ten wymaga rozwiniętych umiejętności po obu stronach, jest więc zarezerwowany dla bardziej doświadczonych managerów i pracowników co najmniej średniego szczebla.
Liberalny styl zarządzania (laissez-faire)
Zarządzanie w stylu laissez-faire oznacza nie mniej ni więcej jak pozwolić ludziom robić to, co uważają za słuszne. Może się to wydawać szokujące tym, którzy przywykli do tradycyjnej kultury pracy z kierownikiem w roli głównej. Jednak podejście to przynosi bardzo dobre i daleko idące rezultaty, gdy zastosuje się je przy pracy z zespołem wysoko wykwalifikowanych, zorientowanych na cel specjalistów. Praca w ramach podejścia liberalnego wymaga dużej dozy zaufania i niewielkiej ingerencji managementu. Oznacza to zupełny brak micromanagementu oraz znikomą ingerencję czy wkład ze strony kierownika. Ten styl zarządzania ma szansę na powodzenie w przypadku współpracy z ekspertami kierowanymi wewnętrzną motywacją, którzy nie potrzebują nadzoru, aby osiągać założone cele. Najlepiej sprawdza się w profesjach kreatywnych, w których niezależność działa na korzyść innowacyjności. Podejście laissez-faire jest również wykorzystywane w metodologii SCRUM, gdzie członkowie zespołu samodzielnie przypisują sobie zadania.
Styl delegatywny jest ekstremalną odmianą zarządzania liberalnego, w której management dosłownie odcina się od pracy samozarządzającego się zespołu i pozostawia mu pełną niezależność działania. Zarządzanie „bez szefa” oznacza powierzenie pracownikom pełnej odpowiedzialności za dowiezienie zadania, jednak manager w dalszym ciągu pozostaje odpowiedzialnym za realizację celów projektu. Ten sposób działania przewidziany jest dla organizacji z płaską strukturą i dużym poziomem wzajemnego zaufania. Tak jak w przypadku wszystkich poprzednio omówionych stylów, mimo idealistycznych założeń, ten również ma swoje wady. Z uwagi na brak weryfikacji ze strony managera, mogą pojawić się problemy związane z wydajnością pracowników lub utratą poczucia kierunku, w jakim zmierza projekt. Dlatego też, pomimo niewątpliwych zalet podejścia „na własną rękę”, przynoszącym wspaniałe rezultaty w kreatywnym teamie, na wszelki wypadek warto zawrzeć tzw. punkty kontrolne w trakcie projektu.
Najlepiej dopasowany styl zarządzania
Znając teorię mechanizmów zarządzania, wybór optymalnego stylu managementu powinien przyjść w sposób naturalny, ale i przemyślany. Poza uwzględnieniem zmiennych, takich jak rodzaj organizacji, poziom zarządzania czy środowisko biznesowe, ważnym jest, by dostosować styl do zastanej sytuacji. Twój zespół może wymagać innego zarządzania w zależności od fazy projektu, poziomu obciążenia pracą czy napotkanych problemów. Kształtowanie stylu managementu to lata praktyki i doświadczeń projektowych. Na jego formowanie składają się również cechy charakteru samego managera oraz czynniki zewnętrzne, takie jak kultura pracy czy ludzie, z którymi pracuje. Dobrego lidera można poznać po tym, jak wykorzystuje swój autorytet i w jaki sposób wpływa na motywację zespołu. Podsumowując, bycie efektywnym managerem polega na czymś więcej niż zarządzanie zespołem i osiąganie celów. Jeśli świadomie podejdziesz do tego zadania, będziesz sprawnie realizować założone cele razem ze swoim zmotywowanym zespołem.
